Thế nào là hành vi xâm hại trẻ em? Bất kỳ hành động nào có chủ ý gây tổn thương hoặc nguy hại đến trẻ đều là hành vi xâm hại trẻ em. Xâm hại trẻ em có 4 hình thức, gồm: Xâm hại thể chất; xâm hại tình dục; xâm hại tinh thần và xâm hại xao nhãng.
Bố mẹ thường chú trọng dạy cho trẻ các kỹ năng sống như tự lập trong thói quen sống hằng ngày, biết chia sẻ, biết hợp tác,.. nhưng lại chủ quan và chưa thực sự quan tâm tới vấn đề dạy trẻ phòng tránh bị xâm hại, phòng vệ cũng như bảo vệ bản thân trong các tình huống xấu. Việc dạy trẻ các kỹ năng phòng tránh xâm hại trẻ em cần được giáo dục từ sớm cho các em, đặc biệt là trẻ từ 4 tuổi trở lên, bởi theo nhiều nghiên cứu thì 4 tuổi là độ tuổi mà trẻ dễ bị tổn thương nhất. Để giảm thiểu tối đa nguy cơ bị tổn thương, bố mẹ nên dạy trẻ phòng chống xâm hại với 6 kỹ năng cơ bản dưới đây:
1. Dạy trẻ về các bộ phận trên cơ thể: Nhiều bé bị kẻ xấu xâm hại trong trạng thái không tự nhận biết được mức độ nghiêm trọng của vấn đề do bé quá ngây thơ và chưa có nhiều kiến thức về cơ thể của chính mình. Thế nên việc đầu tiên bố mẹ cần làm để dạy trẻ phòng chống xâm hại chính là hướng dẫn cho con biết về cơ thể của mình, đặc biệt là vùng kín của trẻ. Bố mẹ nên bắt đầu việc này càng sớm càng tốt, khi trẻ được 3 tuổi cho tới khi trẻ lớn hơn. Với trẻ con nhỏ, bố mẹ chưa cần giải thích quá kỹ mà nên bắt đầu dạy trẻ nhớ tên các bộ phận trên cơ thể. Khi trẻ lớn hơn, bố mẹ có thể dạy chuyên sâu về khu vực vùng kín, hướng dẫn cho trẻ bảo vệ khu vực này cũng như cách vệ sinh cá nhân. Đồng thời, bố mẹ cần căn dặn trẻ rằng không ai được phép nhìn hay sờ chạm vào những bộ phận này, ngoại trừ bố mẹ khi tắm cho trẻ và bác sĩ khi khám bệnh với sự có mặt của bố mẹ.
2. Dạy trẻ về ranh giới cá nhân: Hãy dạy cho trẻ biết về ranh giới cá nhân và vùng nhạy cảm trên cơ thể. Và điều quan trọng nhất chính là: không ai được phép sờ chạm vào bộ phận sinh dục của trẻ, và ngược lại, con cũng không được phép đụng chạm vào bộ phận sinh dục của người khác. Mặc dù cả hai vế trên đều quan trọng như nhau, nhưng có rất nhiều bố mẹ chỉ dạy cho con điều thứ nhất đó là bảo vệ bản thân, nhưng lại không dạy con điều còn lại là tôn trọng cơ thể người khác. Phần lớn những vụ xâm hại tình dục trẻ em, người thực hiện không ai khác lại chính là những người bạn gần gũi của trẻ. Thế nên bố mẹ hãy đảm bảo việc dạy cho bé cả 2 điều trên.
3. Khuyến khích trẻ kể về hoạt động hàng ngày của chúng: Trẻ nhỏ còn ngây thơ và ít cảnh giác, thế nên không phải trẻ nào cũng đủ nhận thức để biết được tình huống nào là nguy hiểm. Thế nhưng việc đe dọa trẻ bằng cách đưa ra một loạt ví dụ về xâm hại tình dục sẽ chỉ khiến trẻ cảm thấy khó hiểu và sợ hãi. Thay vào đó, bố mẹ hãy gần gũi trẻ, thường xuyên tâm sự về các hoạt động hằng ngày của con. Nhờ đó, trẻ sẽ hình thành niềm tin ở bố mẹ và có thói quen tâm sự thoải mái về bất kỳ chủ đề nào trong cuộc sống. Điều này sẽ khiến cho những lời đe dọa của kẻ xấu trở nên vô ích (kẻ xấu thường dọa và cấm trẻ kể lại chuyện này cho bất cứ ai, khiến người thân của trẻ không nắm được sự việc).
4. Kỹ năng xử lý khi gặp phải tình huống nguy hiểm: Trẻ nhỏ thường có tâm lý ngại từ chối người khác, đặc biệt là với bạn bè hoặc những người hơn tuổi vì sợ bị ghét, sợ bị cô lập và tâm lý non yếu, dễ hoảng sợ khi bị người khác dọa nạt. Tất cả những yếu tố đó khiến trẻ trở thành đối tượng lý tưởng cho kẻ xấu thực hiện hành vi đồi bại. Vì lý do này, bố mẹ nên dạy trẻ cách phản ứng, giao tiếp phù hợp để có thể thoát khỏi các tình huống bất lợi. Bố mẹ có thể đưa ra các tình huống giả định và hỏi xem cách xử lý của trẻ là gì, sau đó hãy hướng dẫn cho con cách xử lý tốt nhất.
5. Dặn trẻ không nên giữ bí mật với bố mẹ khi bị đe dọa: Trẻ biết rất rõ kẻ xâm hại mình là ai, thế nhưng kẻ xấu thường đe dọa các em với nhiều lý do, khiến cho trẻ sợ, lo lắng và giữ im lặng về chuyện này. Thế nên, bố mẹ cần làm công tác tư tưởng cho bé, thường xuyên tâm sự và hỏi thăm bé về các hoạt động hằng ngày để tạo niềm tin vững chắc cho con. Đồng thời hãy nhắn nhủ con rằng bố mẹ luôn ở bên cạnh bảo vệ và giúp đỡ con, không bao giờ trách mắng hay trừng phạt con vì những điều mà con gặp phải. Đặc biệt, nếu con bị người xấu đe dọa, khiến con sợ hãi, hãy nói với bố mẹ để bố mẹ có thể bảo vệ con. Bên cạnh đó, bố mẹ và trẻ cũng nên tạo ra những ám hiệu riêng để sử dụng trong những tình huống bất an, điều này đặc biệt hiệu quả và khiến trẻ cảm thấy an tâm hơn khi kẻ xấu lại chính là những người thân thuộc với gia đình. Bố mẹ cũng cần chú ý quan sát biểu hiện của trẻ để nắm bắt tình hình, bởi đôi khi trẻ quá khép mình và sẽ không chủ động chia sẻ nếu bị xâm hại. Bố mẹ nên đặc biệt cảnh giác nếu trẻ đột nhiên tỏ ra hoảng sợ khi bị người nào đó chạm vào người, không muốn tiếp xúc và muốn tránh xa những người trước đây trẻ vô cùng yêu mến.
6. Dạy trẻ đề cao cảnh giác cả với những người thân thiết: Hãy cho trẻ biết rằng bất cứ nơi đâu cũng đều có thể xảy ra nguy hiểm: tại sân chơi, ở trường học, công viên,... và bất cứ ai cũng có thể là kẻ xấu như: hàng xóm, họ hàng xa, bạn bè… Vì vậy, con cần cảnh giác với những người có biểu hiện, hành vi không đứng đắn và không tôn trọng con.
Người Việt có thói quen đó là hồn nhiên sờ chạm, cấu véo vào vùng nhạy cảm của trẻ và cho rằng đó là hành động rất đỗi bình thường để thể hiện sự quan tâm và tình cảm. Tuy nhiên, đó là hành vi xâm hại trẻ em, khiến cho trẻ khó chịu. Nếu hành vi diễn ra thường xuyên thì có thể khiến trẻ lầm tưởng rằng đó thực sự là một cách để thể hiện tình cảm, mất cảnh giác rồi trở thành nạn nhân của kẻ xấu, thậm chí trẻ có thể là người tiếp theo thực hiện hành vi này và “lan tỏa” tư duy nguy hiểm này rộng thêm. Chính vì thế, bố mẹ cần kiểm soát những hành động đó từ những người xung quanh để bảo vệ trẻ, đồng thời phải dặn dò con thông báo lại cho bố mẹ nếu bất kỳ ai có hành vi như vậy với con, và dạy con cách tri hô cầu cứu nếu cần thiết.
Được bảo vệ khỏi mọi tình huống nguy hiểm nói chung và những kẻ xâm hại nói riêng là quyền của mọi đứa trẻ. Hy vọng rằng bố mẹ, gia đình và xã hội sẽ luôn đề cao cảnh giác, có trách nhiệm giáo dục trẻ các kỹ năng phòng chống xâm hại trẻ em, bảo vệ trẻ khỏi những vấn nạn này. Hưởng ứng Ngày tránh thai thế giới (26/9), và Ngày Quốc tế trẻ em gái (11/10), toàn xã hội đẩy mạnh triển khai các hoạt động, truyền thông giáo dục nhằm nâng cao nhận thức, chuyển đổi hành vi và chăm lo phát triển thể lực, tầm vóc trẻ em nói chung và trẻ em gái; xây dựng phong trào toàn xã hội chăm lo phát triển thể lực, tầm vóc, thực hành lối sống lành mạnh và sử dụng dinh dưỡng hợp lý nói chung và thiết thực quan tâm cho các em./.
2. Giải pháp phòng chống xâm hại trẻ em
độ tuổi của trẻ em bị xâm hại theo từng hình thức được quy định tại Điều 4 và các điều khác của Luật Trẻ em gồm các hành vi về bạo lực; xâm hại tình dục; bỏ rơi, bỏ mặc trẻ em và các hành vi khác. Có những vụ xâm hại trẻ em không được khai báo do nhiều nguyên nhân khác nhau. Do vậy, số vụ trẻ em bị xâm hại trên thực tế có thể sẽ cao hơn so với số báo cáo. Các hành vi bạo lực, xâm hại trẻ em phần lớn do cha, mẹ, người quan biết, bạn bè, người có trách nhiệm chăm sóc, giáo dục trẻ em gây ra. Nạn nhân của xâm hại trẻ em đa phần là trẻ em gái, độ tuổi có xu hướng ngày càng nhỏ. Mặc dù thời gian gần đây, các vụ việc trẻ em bị xâm hại được thông tin ngày càng nhiều, điều đó cho thấy nhận thức của nhân dân về vấn đề xâm hại trẻ ngày càng tốt, người dân nhận diện được các hành vi xâm hại trẻ em, dám lên tiếng, dám tố cáo các hành vi này. Tuy nhiên vẫn còn rất nhiều bất cập trong công tác phòng, chống xâm hại trẻ em cần được các cấp, các ngành, đoàn thể và toàn xã hội chung tay thực hiện.
Phương thức, thủ đoạn xâm hại tình dục trẻ em
Với thủ phạm xâm hại là người thân quen: lợi dụng sự quen biết với gia đình trẻ thủ phạm có hành động, lời nói để tạo niềm tin với trẻ em như dùng lời khen, chia sẻ sở thích, thể hiện sự quan tâm, chăm sóc trẻ em khiến trẻ em tin tưởng, yêu quý và mất cảnh giác với đối tượng; cho tiền, quà, đưa đi chơi, hứa đáp ứng nhu cầu cấp thiết nào đó của trẻ và lợi dụng sự thiếu hiểu biết, nhận thức chưa đầy đủ của trẻ để thực hiện hành vi xâm hại. Các đối tượng xâm hại thường nhắm vào trẻ em có hoàn cảnh kinh tế gia đình khó khăn, gia đình có vấn đề xã hội, trẻ sinh ra trong gia đình không được bố mẹ quan tâm.
Với đối tượng xâm hại là người lạ: Các đối tượng triệt để sử dụng các trang mạng xã hội (Zalo, Facebook...) các trò chơi trực tuyến để làm quen, kết bạn, giả vờ yêu đương, hứa hẹn công việc tốt, cuộc sống giàu sang để lừa gạt, dụ dỗ trẻ em, hoặc lợi dụng lúc trẻ em ở nhà một mình, không có người lớn ở bên, hoặc trẻ em một mình đi vào khu vực vắng vẻ, chúng thường dùng vũ lực xâm hại trẻ em.
Tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi xâm hại trẻ em: Xâm hại trẻ em để lại những hậu quả vô cùng nặng nề về thể chất, tâm lý, ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ em. Đối với trẻ em bị xâm hại tình dục: trẻ em có những thương tích trên cơ thể, có thể bị nhiễm các bệnh lây truyền qua đường tình dục và nguy cơ nhiễm HIV/AIDS. Một số trẻ em nữ bị xâm hại tình dục khiến các em mang thai ngoài ý muốn gây nguy hiểm cho bản thân và thai nhi vì cơ thể các em chưa phát triển hoàn chỉnh (có 02 trường hợp trẻ em bị xâm hại tình dục đã sinh con)6.
Nhưng hậu quả lớn nhất mà hành vi xâm hại gây ra đối với trẻ em là những tổn thương về tinh thần, trẻ dễ bị mặc cảm, tự ti, hoảng loạn phát triển không bình thường, xuất hiện các ảo giác bệnh lý (luôn có cảm giác bất an, giật mình, tưởng tượng ra hình ảnh kẻ xâm hại hay tiếng nói của kẻ xâm hại,...). Nghiêm trọng hơn, nhiều trẻ em sau khi bị xâm hại tình dục có suy nghĩ tìm đến cái chết do bị sốc về mặt tinh thần. Các em rơi vào trạng thái hoảng loạn, bế tắc. Nhiều trường hợp, các em không dám kể với người khác, tố cáo đối tượng phạm tội một phần do xấu hổ, một phần khác do bị đe dọa dẫn tới gánh nặng tâm lý ngày càng nghiêm trọng.
một số quy định pháp luật, chính sách liên quan đến bảo vệ trẻ em nói chung, phòng, chống bạo lực, xâm hại trẻ em nói riêng còn chưa cụ thể. Ví dụ hành vi dâm ô còn chưa được cụ thể và phân loại thành các mức độ khác nhau nên gây nhiều khó khăn trong việc xử lý hình sự và trong thủ tục tố tụng đối với chứng cứ liên quan đến tội danh “dâm ô trẻ em”. Khung hình phạt đối với các tội danh xâm hại trẻ em chưa đủ sức răn đe, đặc biệt là khung hình phạt liên quan đến hành vi dâm ô trẻ em. Nguồn lực cho các hoạt động bảo vệ trẻ em nói chung và phòng chống bạo lực, xâm hại trẻ em còn hạn chế so với nhiệm vụ đề ra trong các chương trình về bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em của tỉnh…
sự thiếu quan tâm tới con em mình của nhiều bậc cha mẹ dẫn đến nguy cơ gây mất an toàn đối với trẻ em.
do non nớt về thể chất, tinh thần, sức tự kháng cự yếu, trẻ em dễ bị dụ dỗ, lôi kéo, xâm hại. Phần đông trẻ em còn thiếu kỹ năng sống, đặc biệt là kỹ năng phòng, chống xâm hại, nhiều trẻ em không biết mình là nạn nhân của việc xâm hại hoặc biết mình bị xâm hại nhưng không dám lên tiếng.
, môi trường sống xuất hiện và tiềm ẩn nhiều nguy cơ thiếu an toàn, lành mạnh đối với trẻ em, làm gia tăng hành vi bạo lực, xâm hại tình dục trẻ em. Môi trường thông tin và mạng xã hội có nhiều sản phẩm độc hại, trò chơi trực tuyến, phim ảnh có tính chất bạo lực, khiêu dâm không phù hợp với trẻ em; do sử dụng các chất kích thích như ma tuý, rượu; sự xuống cấp về đạo đức, lối sống của một bộ phận người dân; sự thiếu kỹ năng nghề nghiệp… làm gia tăng tội phạm bạo lực, xâm hại trẻ em.
, thiếu trường, lớp, cơ sở mầm non đảm bảo an toàn và chất lượng, nhất là nơi trông giữ trẻ cho con công nhân tại các khu, cụm công nghiệp dẫn đến việc nhiều phụ huynh phải gửi con em mình ở các cơ sở giữ trẻ không đảm bảo; cơ sở vật chất của các trường, lớp mẫu giáo ngoài công lập chưa tạo được môi trường chăm sóc, giáo dục an toàn đối với trẻ nhỏ.
, cán bộ làm công tác về trẻ em và bảo vệ trẻ em ở các cấp thiếu về số lượng, còn kiêm nhiệm quá nhiều việc và thường xuyên có sự thay đổi. Đội ngũ người làm công tác bảo vệ trẻ em cấp xã chưa được xác định, phân công theo quy định của Luật Trẻ em.
Để chủ động phòng ngừa, phát hiện, ngăn chặn và kịp thời hỗ trợ can thiệp đối với xâm hại trẻ em cần phải đẩy mạnh thực hiện các nhiệm vụ và giải pháp sau:
Bốn là, tăng cường sự phối hợp giữa các ngành, các cấp, cộng đồng để xây dựng và hoàn thiện hệ thống bảo vệ trẻ em bằng các biện pháp tuyền truyền, giáo dục ý thức cảnh giác, phát hiện sớm và tự phòng ngừa các hành động xâm hại trẻ em, đặc biệt là xâm hại tình dục trẻ em; nâng cao vai trò, trách nhiệm của cha mẹ và người thân của trẻ.
Bảy là, tăng cường công tác kiểm tra, hướng dẫn đến cấp xã để đảm bảo mọi trường hợp có trẻ em bị xâm hại hoặc có nguy cơ bị bạo lực, bóc lột, bỏ rơi và trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt đều được tiếp nhận, xử lý thông tin; thực hiện hỗ trợ, can thiệp đúng quy định tại Nghị định 56/2017/NĐ-CP của Chính phủ quy định chi tiết một số điều của Luật Trẻ em và chủ trương, chính sách của Nhà nước.
Xâm hại trẻ em là hành vi vi phạm pháp luật nghiêm trọng, vi phạm quyền trẻ em, là điều không thể chấp nhận, bằng mọi cách phải phòng ngừa, ngăn chặn và nghiêm trị. Tuy nhiên, đây là thực trạng không thể giải quyết dứt điểm trong một thời gian ngắn, là nhiệm vụ không chỉ riêng của ngành nào, cấp nào, mà cần sự vào cuộc mạnh mẽ của toàn xã hội. Các đơn vị, địa phương trên toàn tỉnh cần chung tay xây dựng môi trường sống an toàn cho trẻ em để đảm bảo mọi trẻ em đều được phát triển một cách toàn diện./
